Felix Meritis (Tevredenheid door Dienstbaarheid)

Felix Meritis dan
Felix Meritis is de naam van een gebouw waarin een vereniging was gevestigd die zich ten doel stelde kunst, cultuur en wetenschap te bevorderen. Het gebouw stond aan de Keizersgracht en was van 1777 tot 1888 de thuisbasis van de vereniging.

Felix Meritis nu
Felix Meritis is nu een stichting en sinds 1988 terug op het oude adres aan de Keizersgracht. De doelstellingen zijn nog steeds dezelfde; ze zijn niet veranderd. Diversiteit aan culturen zal welvaart, welzijn, harmonie en sociale cohesie vergroten. (Nu, de eerste new agers, blijf dromen).

Motto
Inzicht en begrip in de verschillende denkwijzen van Nederlandse burgers zou moeten leiden tot één geheel, een samensmelting van culturen (ja, echt). Het motto van Felix Meritis is "culturen verbinden in Europa".

Geschiedenis
De zeventiende eeuw was een tijdperk waarin nieuwe politieke en filosofische bewegingen de toenmalige opvattingen over politiek, filosofie, wetenschap en religie begonnen te veranderen. Doctrines en religieuze opvattingen die eeuwenlang waren aangehangen, moesten worden onderzocht en zo nodig gecorrigeerd. Kritiek was niet langer verboden, en als er iets moest veranderen, moest dat ook gebeuren.
Wetenschap en geloof moeten weer hand in hand gaan. Dat moet leiden tot meer rechtvaardigheid, meer inspraak en tolerantie.
Geleerden zoals Descartes en Spinoza hebben hard gewerkt om mensen te leren hun eigen oordeel te vormen. (En 300 jaar later gebeurt dat nog steeds niet. Ten eerste hebben mensen het veel te druk om in een stoel te gaan zitten en echt na te denken. We hebben kranten en tv; die leren ons wat we moeten zeggen en denken. Opiniemakers, noemen we ze.)

Dit tijdperk (niet mijn kritiek) noemen we de renaissance, de verlichting. Stap uit de leertijd en denk zelf na, trek je eigen conclusies.

Dit klinkt allemaal geweldig, maar wat er meestal gebeurt, is dat als een leider besluit dat hij de ideeën niet langer wil volgen, hij een beweging start en aanhang wint door de vorige leider te bekritiseren. Hij begint zijn ideeën in twijfel te trekken, en zodra hij twijfel heeft gezaaid, begint hij zijn volgelingen te indoctrineren met zijn eigen standpunten. En dan denken mensen nog steeds niet zelfstandig na.
Maar terug naar Felix.
Er werden verschillende verenigingen opgericht die aanvankelijk weinig meer waren dan discussiegroepen. Gelijkgestemden kwamen bijeen om zich te overtuigen van de validiteit van hun argumenten.
Een van deze verenigingen was Felix Meritus. Deze werd in 1777 opgericht door een zekere Willem Writs, een tekenaar. Hij gebruikte vijf afdelingen (muziek, literatuur, natuurkunde, handel en tekenen) om kunst en wetenschap dichter bij elkaar te brengen en ze onder een grotere groep mensen te populariseren.
Nu was het niet zo dat bijna iedereen lid kon worden van deze vereniging; je moest je bewezen hebben in een van de zojuist genoemde vakgebieden. Niettemin had de vereniging een goede reputatie en was zeker niet zonder invloed.

De onderwerpen die ze bespraken waren tolerantie, democratie en corruptie. De scheiding van kerk en staat was onder andere het resultaat van lobbyactiviteiten van groepen zoals Felix Meritus. Er waren ook verenigingen voor de minder welgestelden en de elite, die natuurlijk minder invloedrijk waren, maar ook zij moesten bijdragen aan culturele en sociale fusie.

Joden waren niet welkom.
Terwijl deze groepen enerzijds tolerantie en acceptatie predikten voor andersdenkenden, accepteerden ze geen enkele Jood in hun midden. Pas in 1862 werden ze eindelijk als gelijken geaccepteerd, maar tegen die tijd nam de invloed van Felix Meritus af.
Het was een culturele club geworden waar je concerten en dergelijke kon bijwonen, in plaats van maatschappelijke en politieke onderwerpen te bespreken. Het was nu een plek waar de hogere klasse van Amsterdam samenkwam om elkaar te ontmoeten, te kijken en vooral om gezien te worden.

Joden kregen in 1796 officieel gelijkheid; vanaf dat moment werden ze behandeld als alle andere mensen. Maar niet elke organisatie was zo snel om deze nieuwe ontwikkeling door te voeren, waaronder Felix Meritis.

An (André).JM HANOU, geboren op dertien april 1941, een Nederlandse literatuurhistoricus schreef in “Joden en de Nederlandse samenlevingen” 1750-1850:
Het is helaas vrijwel onmogelijk om enig inzicht te krijgen in de acceptatie van Joden in de samenlevingen van de achttiende en negentiende eeuw. Het zou een leven lang duren, en mogelijk langer, om alle archieven en ledenlijsten te onderzoeken, voor zover die nog bestaan. Er waren duizenden verenigingen, variërend van plattelandsredenaars tot wetenschappelijke verenigingen met ongeëvenaarde pretenties.
Het traktaat van de heer Hanou is uitstekend leesbaar en geeft een beter beeld van het gezelschap van Felix Meritis.

Felix Meritis Vandaag De vereniging is nog steeds actief op het gebied van cultuur en wetenschap. Het gebouw wordt vaak verhuurd aan mensen die documentaires maken of lezingen geven over politiek, literatuur, cultuur en wetenschappelijke evenementen met een publiek karakter.
Er kunnen debatten plaatsvinden, vergaderingen en lezingen worden gehouden, festivals worden georganiseerd, workshops worden gegeven en tv-programma's worden opgenomen. Er is ruimte om te eten en er kunnen presentaties voor grote groepen worden gegeven.

Het concept dat Felix Meritis aanhangt, namelijk vrij denken en het diepgaand ontdekken van nieuwe denkpatronen, past te veel bij de organisatie. Ooit gold dat concept voor de elite, maar de gewone burger werd er nooit bij betrokken.
En helaas is dat vandaag de dag niet anders. Aan de andere kant valt niet te ontkennen dat de vereniging een enorme invloed heeft gehad op de vorming van de Nederlandse samenleving in 2010.

Felix Meritis is raamnummer 23 op de Canon van Amsterdam.