De Wisselbank

Waarom dit onderwerp is gekozen, is mij een raadsel, en het is niet de eerste keer dat ik met dit gevoel word geconfronteerd wat betreft de gekozen onderwerpen in de Canon. Kritisch zijn is makkelijk, want kritiek leveren is een van de dingen die wij Nederlanders het beste kunnen. Toch moeten er betere onderwerpen beschikbaar zijn. Waarom bekritiseer ik deze keuze? Omdat de bank uiteindelijk werd gesloten vanwege wanpraktijken, omdat ze ongepaste leningen verstrekte.

1609
Het verhaal van de Amsterdamse Wisselbank begint aan het begin van de 17e eeuw, toen de stad een van de belangrijkste financiële centra ter wereld was geworden. Na de plundering van Antwerpen in 1585 verhuisde het financiële centrum van de wereld van daaruit naar het noorden, naar Amsterdam. Omdat er geld verhandeld moest worden en de stad welvarend was, leek het de perfecte plek om een Wisselbank te beginnen.
Toen de wereldhandel zich, vooral door de komst van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie, rond Amsterdam begon te concentreren, werden de financiën ingewikkeld door de vele valuta. Er waren er simpelweg te veel, en de Vereenigde Oost-Indische Compagnie had er ook een eigen valuta. Er was behoefte aan een plek waar je ieders valuta kon inwisselen voor je eigen valuta.
Bankiers concurreerden vooral met elkaar in plaats van te communiceren en oplossingen te bedenken. De Italianen waren echter slim en exploiteerden een wisselbank in Venetië. Waarschijnlijk is er wel iemand naartoe gegaan, heeft hij gekeken en gezien hoe het in zijn werk ging (nu is dit pure speculatie van mijn kant). Hoe dan ook, het volgen van het Italiaanse voorbeeld leidde ons naar onze eigen versie van de toekomst: de Nederlandse Nationale Bank. Bedrijven die er geld stortten, kregen een rekeningcourant (coulant) waardoor ze in de rode cijfers konden komen, een praktijk die tot dan toe ongekend was in de bankwereld. De stad Amsterdam garandeerde alle transacties.

Omdat de stad alle transacties garandeerde, stond ze de bank niet toe leningen te verstrekken. Dat zou speculeren zijn met het geld van cliënten waarvoor de stad verantwoordelijk was. Helaas, zoals jongens nu eenmaal jongens zijn, zo waren bankiers bankiers. Ze besloten hun eigen regels te creëren en leenden toch geld uit, voornamelijk aan de Vereenigde Oostindische Compagnie.
Ondertussen kwamen steden als Londen en Hamburg op en verloor Amsterdam langzaam zijn leidende positie. De bank werd in 1820 gesloten omdat de illegale kredietverlening aan het licht was gekomen en het Amsterdamse bestuur woedend was. 1820 waren spannende tijden; zeven jaar eerder was de natie een koninkrijk geworden na de nederlaag van Napoleon, en de nationale regering begon haar spierballen te tonen. In 1816 werd de Muntwet ingevoerd; deze introduceerde het metrieke stelsel van 100 cent voor een gulden (de Nederlandse nationale munt tot de invoering van de euro). Terugkomend op de Wisselbank, schetst de canon een nogal romantisch beeld van haar ondergang. Er staat: "Ze werd gesloten en overgenomen door de nieuwe Nationale Bank."

Dus wat is er nog te zien? Iets tastbaars? Niet echt, een paar snuisterijen in een museum, misschien.
Volgens de eigen regels zou er voor elk item dat in de canon wordt genoemd, iets tastbaars over moeten blijven, iets om te bekijken. Wat de Amsterdamse Wisselbank betreft, is er geen enkel exemplaar. Daarom verwijst de canon ons naar het Historisch Museum, waar je misschien een paar oude munten, wat documenten en een "geldwagen" vindt die blijkbaar door de bank is gebruikt.
Overigens was het gehuisvest in het stadhuis, het huidige Koninklijk Paleis, maar ook daar herinnert niets meer aan het bestaan ervan. Sterker nog, er is bijna niets meer dat eraan herinnert dat Amsterdam ooit het financiële centrum van de wereld was.

Eén ding is echter waar: de Wisselbank was de voorloper van de Nederlandsche Bank. Na alle feiten in ogenschouw te hebben genomen, moeten we concluderen dat koning Willem I en zijn rijke Amsterdamse vriendin Johanna Jacoba Borski van de Velde betrokken waren bij de teloorgang van de Wisselbank. De bank werd uiteindelijk in 1820 gesloten en al haar bezittingen werden overgedragen aan de Nederlandsche Bank, die in 1814 werd opgericht.

Meer hierover en over de oprichting van de Nationale Bank leest u in een ander hoofdstuk van de canon.

De Amsterdamse Wisselbank is loketnummer 11 van de Canon van Amsterdam.